Αρχαιολογικός χώρος Παλαιόπολης

Η περιοχή της Παλαιόπολης αποτελεί ένα από τα ομορφότερα και πιο γνωστά μέρη της Κέρκυρας, με πολλά αξιοθέατα και παραθεριστική παράδοση πολύ πριν την εποχή του μαζικού τουρισμού. Από εδώ ξεκινά η χερσόνησος του Κανονιού στην οποία φιλοξενούνται τα πιο γνωστά και πολυσύχναστα σημεία του νησιού: το Μον Ρεπό, το Κανόνι, η Βλαχέραινα και το Ποντικονήσι. Απέναντι από την είσοδο του Μον Ρεπό, στην καρδιά της Παλαιόπολης, της αρχαίας πόλης της Κέρκυρας, δεσπόζει μέχρι και σήμερα η Παλαιοχριστιανική Βασιλική, ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της ιστορίας του νησιού.

Η Παλαιόπολη κτίστηκε το 734 π.Χ. από τον Κορίνθιο Χερσικράτη στο κέντρο της ανατολικής ακτής του νησιού, τοποθετείται στη χερσόνησο της Ανάληψης στο χώρο του Μον Ρεπό και στις γύρω περιοχές, ενώ εγκαταλείφθηκε οικιστικά στα μεσαιωνικά χρόνια λόγω της καταστροφής της από τις βαρβαρικές επιδρομές, με συνέπεια οι κάτοικοι να μετακινηθούν και να ιδρύσουν τη σύγχρονη πόλη της Κέρκυρας.

Παλαιόπολη, πίσω στο χρόνο

Συγκεκριμένα κτίστηκε πάνω στο κέντρο της αρχαίας ρωμαϊκής αγοράς που περιβαλλόταν από δύο λιμάνια, βορειοανατολικό ήταν το Λιμάνι του Αλκινόου (κόλπος Γαρίτσας – Ανεμόμυλος) και δυτικά τον Υλλαϊκό Λιμένα (Λιμνοθάλασσα Χαλικιόπουλου).

Ο ναύσταθμος ήταν στο βορειοανατολικό λιμάνι του οποίου η μορφή ήταν τελείως διαφορετική από αυτή που δείχνει η διαμόρφωση της περιοχής σήμερα. Πάνω από τις πλαγιές του λόφου του Μον Ρεπό απλωνόταν η αριστοκρατική συνοικία ενώ πάνω από τη λιμνοθάλασσα ήταν η συνοικία των δημοκρατικών. Η λοφοσειρά της Ανάληψης είναι η περιοχή που βρισκόταν η ακρόπολη της αρχαίας Κέρκυρας. Από τα τείχη της πόλης σήμερα σώζεται μόνο ένα τμήμα πίσω από το νεκροταφείο της Γαρίτσας και είναι γνωστό με τ’ όνομα Πύργος της Νεραντζίχας.

Το νεκροταφείο ήταν έξω από το βόρειο τείχος, στη σημερινή περιοχή της Γαρίτσας. Η αγορά η οποία ήταν αρκετά μεγάλη βρισκόταν απέναντι από την είσοδο του Μον Ρεπό και εκτεινόταν μέχρι την οδό Δαίρπφελθ και τον Ανεμόμυλο και ήταν το κέντρο της κοινωνικής, εμπορικής και θρησκευτικής ζωής της πόλης.

Ο Θουκιδίδης στην περιγραφή των δραματικών επεισοδίων του εμφυλίου πολέμου των Κερκυραίων (427 – 425 π.Χ.) αναφέρει την αγορά, τα λιμάνια και τους ναούς της πόλης. Η μεγαλοπρέπειά της, τα επιβλητικά μέγαρα, η αφάνταστη πολυτέλεια, ο πλούτος, οι ναοί, τα θέατρα, οι στοές, τα δημόσια κτίρια, τα εργαστήρια, το νομισματοκοπείο, τα υδραγωγεία, τ’ αγάλματα, η μεγάλη ναυτική και εμπορική της δύναμη, προκαλούσαν την έκπληξη και το θαυμασμό κι έκαναν τον Ξενοφώντα να την περιγράφει με τόσο ενθουσιασμό, που να φαίνεται σαν κάτι τελείως ξεχωριστό, από τις άλλες ελληνικές πόλεις.

Την περίφημη αυτή πόλη που περιγράφουν οι αρχαίοι συγγραφείς, κατάστρεψαν και λεηλάτησαν οι Γότθοι υπό την αρχηγία του Τοτίλα του 550 μ.Χ. και μαζί μ’ αυτήν και το βυζαντινό κάστρο της Κασσιώπης. Το γεγονός αυτό ανάγκασε τους κατοίκους να εγκαταλείψουν την αρχαία πόλη και να κτίσουν μια νέα σε πιο οχυρή θέση, πάνω στο δικόρυφο βράχο του σημερινού Παλαιού Φρουρίου, η οποία αργότερα ονομάστηκε Κορυφώ. Μετά τη μεταφορά των κατοίκων και τη δημιουργία της νέας πόλης, η θέση που βρισκόταν η αρχαία Κέρκυρα ονομάστηκε από τους ντόπιους Παλαιόπολη, για να κρατήσει στο λαό ζωντανή τη μνήμη του ιστορικού παρελθόντος.

Ο αρχαιολογικός χώρος οριοθετείται από το ορατό τμήμα της οχύρωσης της αρχαίας πόλης, το γνωστό σαν τείχος της Νεραντζίχας, που σώζεται πάνω σε χαμηλό λοφίσκο νότια του αεροδρομίου της Κέρκυρας. Ανατολικά του τείχους έχουν αποκαλυφθεί ένα μεγάλο τμήμα από το πλακόστρωτο της αγοράς της αρχαίας πόλης και λείψανα διαφόρων οικοδομημάτων της. Στο ανατολικό άκρο της αρχαίας αγοράς ο επισκέπτης συναντά τμήμα των αρχαίων λιμενικών εγκαταστάσεων, ενώ πιο νότια βρίσκεται συγκρότημα λουτρών των ρωμαϊκών χρόνων (το καλύτερα σωζόμενο κτήριο της εποχής στην περιοχή).

Παρόλο που από την Παλαιοχριστιανική σώζονται μόνο ερείπια από αυτήν, είναι αρκετά εντυπωσιακό μνημείο. Σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία, φέρεται να χτίστηκε στο α’ μισό του 5ου αιώνα μ.Χ., πάνω σε παλαιότερο ρωμαϊκό δημόσιο κτίριο.

Κατά τη μακρόχρονη πορεία του ο ναός δέχτηκε πλήγματα που άλλαξαν τη μορφή του, χωρίς όμως να αλλάξουν την ιστορία του. Τον 6ο αιώνα η βασιλική της Παλαιόπολης δέχτηκε μεγάλο πλήγμα από τις επιδρομές των Γότθων, τον 11ο αιώνα πιθανώς από τους Σαρακηνούς και τους Νορμανδούς.

Ξαναχτίστηκε τον 11ο αιώνα ως τρίκλιτη με νάρθηκα.

Το 1537 υπέστη μεγάλη καταστροφή από τους Τούρκους.

Ανακατασκευάστηκε σε μικρότερη κλίμακα διατηρώντας μόνο το μεσαίο κλίτος της, ενώ η τελευταία αποκατάσταση έγινε το 1680 από τον κρητικό μοναχό Αρσένιο Καλούδη.

Η μεγαλύτερη καταστροφή της βασιλικής της Παλαιόπολης επήλθε κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο συνεπεία βομβαρδισμών.

Τα σωζόμενα τμήματα του ναού μαρτυρούν διαδοχικές οικοδομικές φάσεις, διαφόρων ιστορικών περιόδων.

Πρόκειται για πεντάκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με εγκάρσιο κλίτος, διπλό νάρθηκα, αίθριο, προκτίσματα, που περιείχε πλούσιο γλυπτό και ψηφιδωτό διάκοσμο.

Δυτικά, όπου ανοίγεται η είσοδός του, αποκαλύπτονται μαρμάρινα στοιχεία που ανήκαν στην αρχαία πόλη.

Εκεί σώζονται δύο ραβδωτές κολόνες κορινθιακού ρυθμού.

Στο υπέρθυρο υπάρχει επιγραφή που αναφέρει ότι ο ναός χτίστηκε από τον Ιοβιανό, επίσκοπο Κέρκυρας, όπου πήρε και το όνομα «πεντάκλιτη βασιλική του Ιοβιανού ή Αγίας Κέρκυρας».

Η λαϊκή κερκυραϊκή παράδοση, η οποία δεν επιβεβαιώνεται ιστορικά, θέλει ο ναός να έχει οικοδομηθεί πάνω στον τάφο της Αγίας Κερκύρας, η οποία κατά τον 1ο αιώνα μ.Χ. δολοφονήθηκε από τον πατέρα της, το ρωμαίο ηγεμόνα Κερκιλίνο, όταν ασπάστηκε τη χριστιανική θρησκεία.

Οι ανασκαφές στην παλαιοχριστιανική βασιλική της Παλαιόπολης ξεκίνησαν το 1936 από την Αρχαιολογική Εταιρεία, υπό τη διεύθυνση των Ανδρέα Ξυγγόπουλου και Ιωάννου Παπαδημητρίου, ενώ συνεχίστηκαν το 1939 από τον έφορο Αρχαιοτήτων Ιωάννη Παπαδημητρίου.

Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κατά το χρονικό διάστημα 1955-1959, ο έφορος Αρχαιοτήτων Βασίλειος Καλλιπολίτης διενήργησε συστηματικές ανασκαφές, οι οποίες, πέραν του χριστιανικού μνημείου, επικεντρώθηκαν στα αρχαία στρώματα.

Τα όστρακα υστερογεωμετρικής και πρωτοκορινθιακής εποχής, που μελετήθηκαν αυτοτελώς από τον Καλλιπολίτη, προέρχονται κυρίως από μικρά αγγεία (κοτύλες, σκύφους, κύλικες, πυξίδες κ.ά.), αλλά και από μεγαλύτερα, όπως κρατήρες.

Όπως αποκαλύφθηκε, κάποια αγγεία προέρχονται από τοπικά εργαστήρια, τα οποία μιμούνται την πρωτοκορινθιακή κεραμική, άλλα είναι εισηγμένα από την Κόρινθο, ενώ υπάρχουν και κάποια μεμονωμένα ευβοϊκά όστρακα.

Η πλειονότητά τους χρονολογείται στη στροφή του 8ου προς τον 7ο αιώνα π.Χ. και σχετίζεται με τον κορινθιακό αποικισμό.

Αξίζει να σημειωθεί ότι τα ευρήματα αυτά ήταν τα πρώτα που έδωσαν πληροφορίες σχετικά με την παλαιότερη φάση της αρχαίας πόλης της Κέρκυρας.

Μεταγενέστερες έρευνες διενήργησε και η Αρχαιολογική Υπηρεσία Κέρκυρας.

Η παλαιοχριστιανική βασιλική της Παλαιόπολης αναδεικνύει την υψηλή θρησκευτική και κοσμική σημασία που είχε η γεωγραφική της θέση στην αρχαιότητα.

Ο χώρος της παλαιοχριστιανικής βασιλικής της Παλαιόπολης προστατεύεται με ειδική καγκελωτή περίφραξη, ενώ ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει τα ιστορικά απομεινάρια της από τον κεντρικό δρόμο του Κανονιού.

Όπως και να έχει, είτε από κοντά είτε από απόσταση, η εμβληματική παλαιοχριστιανική βασιλική της Παλαιόπολης Κέρκυρας ακτινοβολεί στο διάβα των αιώνων, κεντρίζοντας το ενδιαφέρον κάθε περαστικού.

Σε αυτό στεγάζεται η έκθεση των αρχαιολογικών αντικείμενων από τις ανασκαφές της Παλαιόπολης, που καλύπτουν την περίοδο από τους αρχαϊκούς έως και τους ρωμαϊκούς χρόνους. Η έπαυλη, στην οποία στεγάζεται, κτίστηκε την εποχή της Αγγλοκρατίας από τον Ύπατο Αρμοστή των Ιονίων Νήσων Sir Frederick Adam και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής (1828-1831). H μόνιμη έκθεση, βασισμένη σε δύο θεματικές ενότητες, αναπτύσσεται σε δεκατέσσερις αίθουσες.