Άγιος Σπυρίδωνας

«Ω, Άγιε μου Σπυρίδωνα…»… Δεν υπάρχει περίπτωση να βαδίσει κάποιος στην Κέρκυρα και να μην ακούσει κάποιον Κερκυραίο να αναφωνεί αυτή την έκφραση με την γραφική τραγουδιστή ντοπιολαλιά. O Άγιος Σπυρίδωνας αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά βυζαντινά μνημεία της Κέρκυρας και το σκήνωμα του ένα από τα πιο σημαντικά προσκυνήματα των Χριστιανών ανά τον κόσμο.

Το καντούνι του «Αγίου» βρίσκεται στο κέντρο της Παλιάς Πόλης του νησιού και ο επισκέπτης μπορεί να το εντοπίσει εύκολα από το χαρακτηριστικό πυργοειδές κόκκινο καμπαναριό του το οποίο διακρίνεται λόγω ύψους από κάθε σημείο της πόλης. Το ύψος του αγγίζει τα 40 μέτρα, έχει επτά καμπάνες και το μεγάλο μπλε ρολόι του συμβολίζει για τους Κερκυραίους «τους χτύπους της καρδιάς της πόλης».

Άγιος Σπυρίδωνας, η αρχιτεκτονική

Ο ναός ο οποίος στεγάζει το σκήνωμα του Αγίου και προστάτη του νησιού, κτίστηκε στα 1589 μ.Χ. και ανήκει στο ρυθμό της μονόκλιτης βασιλικής. Το ψηλό και πυργωτό καμπαναριό, ως συμπλήρωμα του ναού, κτίστηκε το 1620 μ.Χ. Το σημερινό τέμπλο του ναού, κατασκευασμένο από μάρμαρο της Πάρου, κατασκευάστηκε το 1864 μ.Χ. και είναι έργο του αυστριακού αρχιτέκτονα Μάουερς. Η ουρανία είναι ζωγραφισμένη από τον Κερκυραίο ζωγράφο Νικόλαο Ασπιώτη το 1852 μ.Χ., ενώ οι εικόνες του τέμπλου είναι φτιαγμένες από τον επίσης Κερκυραίο ζωγράφο, Σπύρο Προσαλένδη. Η σημερινή λάρνακα φτιάχτηκε στη Βιέννη το 1867 μ.Χ. και είναι από σκληρό, πολυτελές ξύλο με εξωτερική ασημένια επένδυση. Βρίσκεται τοποθετημένη μέσα στην κρύπτη, η οποία δημιουργήθηκε ειδικά για να δεχθεί το λείψανο του Αγίου Σπυρίδωνα, το οποίο επισκέπτονται χιλιάδες ξένοι και ντόπιοι επισκέπτες.

Αποτελεί ένα από τα τρία άφθαρτα λείψανα στο Ιόνιο: του Άγιου Σπυρίδωνα, του Άγιου Γεράσιμου και του Αγίου Διονυσίου.

“Απ’ τ’ άγιου Σπυρίδωνα σπυρί-σπυρί μεγαλώνει η μέρα” έλεγαν οι παλιοί…“Έπειτα απ’ τη γιορτή του Αϊ-Νικόλα, στις 12 Δεκεμβρίου έρχεται ο Άγιος Σπυρίδωνας, για τον οποίο ο λαός μας πιστεύει πως θεραπεύει τα σπυριά και διώχνει την πανούκλα.

Κι ακόμα, πιστεύουν ότι ο Άγιος Σπυρίδωνας είναι ο βοηθός του Αϊ-Νικόλα σε στεριές και θάλασσες και χαλάει τα παπούτσια του τρέχοντας εδώ κι εκεί να βοηθήσει αυτούς που κινδυνεύουν. Δεν σταματάνε κι οι δυο τούτοι Άγιοι, λέει ο λαός μας. Πάντοτε βρίσκονται κάπου και βοηθούν, βοηθούν αυτούς που κινδυνεύουν στα ανοιχτά πέλαγα και δέρνονται στα αρμυρονέρια της θάλασσας.” (Βασίλης Λαμνάτος, “Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του λαού μας”)

Ο Άγιος Σπυρίδωνας λοιπόν χαλάει τα «πασουμάκια» του τα οποία αλλάζουν από την εκκλησία κάθε τόσο.

Έπειτα αυτά όπως και μέρη από τα ιμάτιά του κόβονται σε μικρά κομματάκια και μοιράζονται με την μορφή φυλαχτού σε όποιον το επιθυμεί.

Άγιος Σπυρίδωνας, οι λιτανείες

Η Λιτάνευση του σκηνώματος του Αγίου γίνεται τέσσερις φορές το χρόνο και σε ανάμνηση τεσσάρων μεγάλων θαυμάτων του – καμία από αυτές δεν είναι την ημέρα που έχει ορίσει η εκκλησία για την μνήμη του Αγίου Σπυρίδωνα δηλαδή στις 12 Δεκεμβρίου. Αυτές είναι:

• Την Κυριακή των Βαΐων, καθώς την ημέρα εκείνη το 1629, ο Άγιος Σπυρίδωνας άκουσε τις ικεσίες και έσωσε το νησί από την πανώλη.
• Το Μεγάλο Σάββατο το 1550, ο Άγιος Σπυρίδωνας γλίτωσε το νησί από λοιμό.
• Την 11η Αυγούστου εις ανάμνηση της απόκρουσης της τουρκικής πολιορκίας του 1716.
• Την πρώτη Κυριακή του Νοεμβρίου, το «Πρωτοκύριακο» όπως το ονομάζουν οι ντόπιοι, για την δεύτερη φορά που σώθηκε η Κέρκυρα από την πανώλη, το 1673.

Ο Άγιος Σπυρίδωνας και οι Φιλαρμονικές

Όλες οι θρησκευτικές εκδηλώσεις συνδέονται άμεσα με την σπουδαία μουσική ιστορία του νησιού έτσι οι γνωστές σε όλους Φιλαρμονικές της Κέρκυρας συμμετέχουν πάντα στις λιτανείες του Αγίου. Η λιτανεία της Κυριακής των Βαΐων όμως είναι εκείνη στην οποία συμμετέχουν όλες οι φιλαρμονικές του νησιού.

Ο Άγιος Σπυρίδωνας γεννήθηκε το 270 μ.Χ. στο τώρα κατεχόμενο χωριό Άσσια (Άσκια) της Κύπρου (και όχι στην Τριμυθούντα – σημερινή Τρεμετουσιά – όπως γράφουν πολλοί) από οικογένεια βοσκών, που ήταν κάπως εύπορη. Αν και μορφώθηκε αρκετά δεν άλλαξε επάγγελμα. Συνέχισε και αυτός να είναι βοσκός.

Σαν χαρακτήρας, ο Άγιος Σπυρίδωνας, ήταν απλός, αγαθός, γεμάτος αγάπη για τον πλησίον του. Τις Κυριακές και τις γιορτές, συχνά έπαιρνε τους βοσκούς και τους οδηγούσε στους ιερούς ναούς, και κατόπιν τους εξηγούσε την ευαγγελική ή την αποστολική περικοπή. Ο Θεός τον ευλόγησε να γίνεται συχνά προστάτης χήρων και ορφανών.

Παντρεύτηκε και απέκτησε μια κόρη, την Ειρήνη. Γρήγορα, όμως, η σύζυγός του πέθανε. Για να επουλώσει το τραύμα του ο Άγιος Σπυρίδωνας αφοσιώθηκε ακόμα περισσότερο στη διδαχή του θείου λόγου.

Μετά από πολλές πιέσεις, χειροτονήθηκε ιερέας και όταν χήρεψε η επισκοπή Τριμυθούντος στην Κύπρο, δια βοής λαός και κλήρος τον εξέλεξαν επίσκοπο.
Από τη θέση αυτή ο Άγιος Σπυρίδωνας προχώρησε τόσο πού στην αρετή, ώστε τον αξίωσε ο Θεός να κάνει πολλά θαύματα.
Να σημειώσουμε εδώ ότι ο Άγιος Σπυρίδωνας με το κύρος της αγίας και ηθικής ζωής του στην Α’ Οικουμενική σύνοδο, που έγινε στη Νίκαια της Βιθυνίας (Μικρά Ασία) και στην οποία συμμετείχε, κατατρόπωσε τους Αρειανούς και αναδείχτηκε από τους λαμπρούς υπερασπιστές της Ορθόδοξης πίστης.

Ο Άγιος Σπυρίδωνας κοιμήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου του 350 μ.Χ. Τιμάται ως άγιος από την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία και τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και η μνήμη του γιορτάζεται στις 12 Δεκεμβρίου.

Άγιος Σπυρίδωνας, η περιπέτεια με τα λείψανα

Τα 648 μ.χ. η Κύπρος αντιμετώπιζε μεγάλες επιδρομές από τους Σαρακηνούς και το λείψανο μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό. Τοποθετήθηκε στον Ναό των Αγίων Αποστόλων μαζί με το λείψανο της Αυγούστας Θεοδώρας. Παρέμεινε εκεί μέχρις ότου ο ιερέας Γρηγόριος Πολύευκτος λίγες μέρες πριν την πτώση πήρε τα δύο λείψανα και τα μετέφερε μέσω Σερβίας, Θράκης και Μακεδονίας στη Παραμυθιά της Ηπείρου. Τρία χρόνια περιπλανήθηκε από τόπο σε τόπο μέχρις ότου φτάσει στην Κέρκυρα.

Τα Επτάνησα εκείνη την εποχή βρίσκονταν κάτω από την εξουσία των Ενετών. Ο ιερέας Γρηγόριος Πολύευκτος βρήκε ένα συμπολίτη του πρόσφυγα τον ιερέα Γεώργιο Καλοχαιρέτη και του κληροδότησε το λείψανο του Αγίου.

Μετά τον θάνατο του ο Γεώργιος Καλοχαιρέτης άφησε κληρονομιά στους γιούς του στο Λουκά και Φίλιππο το λείψανο του Άγιου Σπυρίδωνα Οι δύο αδελφοί θέλησαν να μεταφέρουν το λείψανο στην Βενετία. Η υπόθεση μάλιστα εκδικάστηκε από την Ενετική Γερουσία. Το ανώτατο δικαστικό όργανο του κράτους αποφάσισε ότι το λείψανο αποτελεί ιδιοκτησία των αδελφών, άρα διατηρούν το αναφαίρετο δικαίωμα να το μεταφέρουν όπου εκείνοι επιθυμούν. Τελικά όμως η μεταφορά δεν πραγματοποιήθηκε διότι υπήρξαν έντονες αντιδράσεις από τον Κερκυραϊκό λαό και το ανώτατο δικαστικό όργανο δεν επέμεινε και επικράτησε η σκέψη ότι δεν έπρεπε να δημιουργούνται δυσαρέσκειες στους λαούς οι οποίοι βρίσκονται κάτω από τη Βενετική σημαία. Το 1512 μ.Χ. συντάχθηκε στην Άρτα δωρητήριο συμβόλαιο στο όνομα της Ασημίνας Καλοχαιρέτη, κόρη του Φιλίππου, η οποία παντρεύτηκε τον Σταμάτιο Βούλγαρη και η οποία με τη σειρά της άφησε διαθήκη που χρονολογείται από τις 25 Νοεμβρίου 1571 μ.Χ. και ορίζει πως το Ιερό Λείψανο του Αγίου παραμένει ως κληρονομιά στους γιούς της και στους απογόνους τους.

Τα θαύματα δεν είναι μόνο τα τέσσερα που μνημονεύονται με τις λιτανείες που τελούνται στο νησί καθώς κατά την θρησκευτική παράδοση ο Άγιος Σπυρίδωνας προχώρησε τόσο πολύ στην αρετή, ώστε ο Θεός τον αξίωσε να κάνει πολλά θαύματα ώστε να βοηθάει τους συνανθρώπους που είχαν ανάγκη. Πέραν του θρησκευτικού πλαισίου και της παράδοσης ακολουθούν και τα αληθινά ιστορικά γεγονότα.

Ο Άγιος Σπυρίδωνας και η Πανώλη

Γύρω στα 1629-30 μ.Χ. η πανώλη (πανούκλα), ασθένεια άκρως μεταδοτική και θανατηφόρα, έπληξε το νησί της Κέρκυρας χωρίς διάκριση και έλεος. Άνδρες και γυναίκες, νέοι και γέροι, πλούσιοι και φτωχοί προσβάλλονται καθημερινά από την επάρατη νόσο και πεθαίνουν τόσο στην πόλη, όσο και στην ύπαιθρο. Η διοίκηση του νησιού με τα πρώτα κρούσματα σπεύδει να ψηφίσει και να διαθέσει ένα τεράστιο ποσό, για να περιορίσει την εξάπλωση της αρρώστιας. Άδικα όμως αγωνίζεται. Σε λίγο καιρό η Κέρκυρα αρχίζει να ερημώνει. Τα καταστήματα κλείνουν και οι δρόμοι αδειάζουν και το μόνο που κινείται είναι κάρα μεταφέροντας το μακάβριο φορτίο τους έξω από την πόλη για ταφή σε ομαδικούς τάφους.

Κάποια μέρα στη κοσμογονική συμφορά ο πιστός και πονεμένος λαός παρά τις συστάσεις των ιατρών να αποφεύγει τον συνωστισμό, τολμά και σπεύδει να κατακλύσει τον ιερό ναό του αγίου και με συντριβή ψυχής και δάκρυα να εκζητήσει τη μεσιτεία του.

Κι η σωτηρία δεν αργεί. Προσφέρεται γρήγορα και πλούσια.

Ο ιστορικός της Κέρκυρας Ανδρέας Μάρμορας που ζούσε τότε, αναφέρει, πως η τρομερή επιδημία, παρά την έλλειψη σχετικών φαρμάκων, περιορίστηκε στο ελάχιστο και μέχρι την Κυριακή των Βαΐων σταμάτησε τελείως. Όλες τις νύκτες κατά τις οποίες η πόλη δοκιμαζόταν από την αρρώστια, πάνω από το ναό του Aγίου φαινόταν κάτι σαν φως ενός υπερκόσμιου καντηλιού. Ήταν το σημάδι πως ο άγιος αγρυπνούσε και φρουρούσε τον λαό του. Έτσι το εξήγησαν οι πιστοί. Το φως το έβλεπαν συνέχεια οι νυχτερινοί σκοποί των φρουρίων.

Η τρομερή αυτή επιδημία πανώλης, παρουσιάστηκε και δεύτερη φορά στην Κέρκυρα μετά από σαράντα περίπου χρόνια, το 1673 μ.Χ. και εξαπλώθηκε γρήγορα σε πόλεις και χωριά με πολλαπλά κρούσματα.
Ο Άγιος Σπυρίδωνας δεν άργησε να απαντήσει στις ικεσίες. Τα κρούσματα μέρα με τη μέρα ελαττώθηκαν στο ελάχιστο και τις τελευταίες μέρες του Οκτώβρη σταμάτησαν απότομα. Κι αυτή τη φορά, στην κορυφή του καμπαναριού για τρεις νύχτες οι πιστοί έβλεπαν ένα σταθερό φως, και μέσα σ’ αυτό το υπερκόσμιο φως, αιωρούνταν ο θαυματουργός Άγιο Σπυρίδωνας και μ’ ένα Σταυρό στο χέρι καταδίωκε ένα κατάμαυρο φάντασμα, την αρρώστια, που προσπαθούσε να αποφύγει τον άγιο και να σωθεί.

Η ευγνωμοσύνη κι οι ευχαριστίες του πιστού λαού υπήρξαν και πάλι μεγάλες. Με θέσπισμα της Ενετικής διοικήσεως καθιερώθηκε από τότε κάθε πρώτη Κυριακή του Νοεμβρίου να γίνεται πανηγυρική και παλλαϊκή λιτάνευση του ιερού Σκηνώματος.

Η Πολιορκία της Κέρκυρας από τους Τούρκους

Στις αρχές Ιουλίου του 1716, κατά τη διάρκεια του έβδομου και τελευταίου Ενετοτουρκικού Πολέμου (1714-1718), οι Οθωμανοί πολιόρκησαν από θαλάσσης την Κέρκυρα, που βρισκόταν εκείνα τα χρόνια υπό ενετική ( βενετσιάνικη) κατοχή. Κατάφεραν να αποβιβάσουν δυνάμεις στο νησί και να κυριεύσουν τα οχυρά του Μαντουκιού, της Γαρίτσας και τα Φρούρια Αβράμη και Σωτήρος.

Οι σφοδρές επιθέσεις των Τούρκων για την κατάληψη της Κέρκυρας κράτησαν για έναν ολόκληρο μήνα. Οι ντόπιοι, Ενετοί και Έλληνες, υπό την αρχηγία του Γερμανού κόμη Γιόχαν Ματίας φον ντερ Σούλενμπουργκ (1661-1747), αντέταξαν σθεναρή και αποτελεσματική άμυνα, αποκρούοντας τις τουρκικές επιθέσεις. Στις 8 Αυγούστου, οι Τούρκοι πραγματοποίησαν γενική έφοδο, αλλά αποκρούστηκαν από τους πολιορκημένους με καλά οργανωμένη αντεπίθεση.

Την επομένη, 9 Αυγούστου, σφοδρή θύελλα προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στα τουρκικά πλοία. Την νύχτα της 10ης Αυγούστου, οι Τούρκοι αποφάσισαν να εγκαταλείψουν το εγχείρημα κατάληψης της Κέρκυρας και την επομένη, 11 Αυγούστου, άρχισαν να αποχωρούν από το νησί. Μια Ελληνική περίπολος που έκανε αναγνωριστικές επιχειρήσεις, για να εξακριβώσει από που οι εχθροί θα επιτίθεντο, βρήκε τα χαρακώματα των Τούρκων γεμάτα νερό από τη βροχή και πολλούς Τούρκους στρατιώτες πνιγμένους μέσα σ’ αυτά.

Ο κερκυραϊκός λαός, που όλο το διάστημα της πολιορκίας τελούσε συνεχείς παρακλήσεις και προσευχές, απέδωσε την σωτηρία της Κέρκυρας στην επέμβαση του προστάτη του νησιού Αγίου Σπυρίδωνα. Σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση, ο άγιος με την μορφή καλόγερου βγήκε από τον ομώνυμο ναό και κρατώντας αναμμένο πυρσό προκάλεσε πανικό στους Τούρκους στρατιώτες, οι οποίοι το έβαλαν στα πόδια.

Με ψήφισμα της πάλι η Ενετική διοίκηση καθιέρωσε την 11 Αυγούστου, σαν ημέρα εορτής του αγίου και λιτανεύσεως του ιερού Σκηνώματός Του.

Ο Άγιος Σπυρίδωνας και ο λοιμός

Στις αρχές του 17ου αιώνα μ.Χ. τρομερή ανομβρία ταλάνιζε τα νησιά του Ιόνιου Πελάγους και ιδιαίτερα την Κέρκυρα. Η δύναμη που κρατούσε κι εξουσίαζε τα νησιά με τους πολέμους που διεξήγαγε είχε εξαντλήσει οικονομικά τον λαό και έτσι επήλθε ανέχεια και πείνα. Πλησίαζε το Πάσχα, η Λαμπρή. Πώς θα περνούσε ο κόσμος τέτοιες μέρες χωρίς ψωμί; Στις δύσκολες αυτές ώρες όλοι θυμούνται τον Θεό. Στην εκκλησία που φυλάγεται το λείψανο του αγίου, ο λαός αγρυπνεί και παρακαλεί. Οι ιερείς ψέλνουν την παράκληση του αγίου. Κι η απάντηση έρχεται τάχιστα.

Το Μέγα Σάββατο τρία πλοία φορτωμένα με σιτάρι πλέουν προς την Ιταλία. Όταν περνούσαν την Κέρκυρα, οι ναύτες βλέπουν ξαφνικά και των τριών πλοίων την πλώρη να στρέφεται πλάγια και προς τον βορρά, όπου ήταν το νησί. Ο αέρας αλλάζει κατεύθυνση και τα βοηθά. Ένας γέροντας ρασοφόρος προχωρεί μπροστά, λες και τους δείχνει τον δρόμο. Και ακούγεται μια φωνή η οποία επαναλαμβάνεται πολλές φορές. «Προς την Κέρκυρα. Πεινούν εκεί οι άνθρωποι. Θα πληρωθείτε. Θα πληρωθείτε. Προς την Κέρκυρα». Σε λίγο, τα καράβια φτάνουν στο λιμάνι. Ρίχνουν τις άγκυρες και καλούν τον κόσμο να τρέξει να πάρει σιτάρι. Δεν πέρασε πολλή ώρα και το λιμάνι γέμισε από κόσμο. Τα σακιά με τον ξανθό θησαυρό σέρνονται στην ακρογιαλιά και διαμοιράζονται. Οι καρδιές πανηγυρίζουν.

Η Ενετική Κυβέρνηση με θέσπισμά της όρισε κάθε Μεγάλο Σάββατο να γίνεται λιτάνευση του ιερού Σκηνώματος του αγίου, για να θυμάται πάντα ο λαός ότι ο Άγιος Σπυρίδωνας έσωσε το νησί από την πείνα.